Gemerek, 2'si belediye (Sızır, Çepni) ve 35'i köy olmak üzere toplam 38 yerleşim biriminden oluşmaktadır.
İlçenin etimolojisi konusunda kesin bir bilgi olmasa da, Ermenice'de "Gamirk" olarak telaffuz edilen "Gemerek" kelimesi, yöre halkı tarafından bu şekilde kullanılmaktadır. Ancak kelimenin kökeni hakkında daha fazla açıklama bulunmamaktadır.
Gemerek'in Tarihçesi
Gemerek, Türkiye'nin sol akım hareketinin önemli figürlerinden biri olan Deniz Gezmiş'in de yakalandığı bir yer olarak tarihe geçmiştir. 12 Mart Darbesi sonrasında Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan, Sivas'a gitmek üzere yola çıkmıştır. Ancak yolda motosikletleri bozulmuş ve bir ihbar sonucu polisler tarafından çevrelenmişlerdir. Bu çatışma sırasında Aslan ve Gezmiş birbirlerinden ayrılmışlardır. Yusuf Aslan Şarkışla'da, Deniz Gezmiş ise 16 Mart 1971 tarihinde Gemerek'te yakalanmış ve Kayseri'ye götürülmüştür. Bu olay, "Deniz Gezmiş Ağıdı" adıyla bilinen bir türküde de anlatılmıştır.
Coğrafi Konumu
Gemerek, Sivas ilinin batısında yer almaktadır ve Şarkışla, Kayseri, Yozgat gibi ilçelerle komşudur. İlçenin yüzölçümü 1.150 km²'dir ve rakımı 1.200 metredir. Karasal iklimin etkisi altında bulunan Gemerek'in kışları soğuk, yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir. Yılın 125-145 gününde don olayı yaşanmaktadır. Sızır kasabasının kuzey batısı ormanlarla kaplıdır ve bu bölgede birçok yayla bulunmaktadır, bunlardan bazıları Hatabalanı, Kaymaklı, Tealtı, Tosun, Üsünkalin, Kısık, Oluk, Karamıklı ve Gevrekgil yaylalarıdır.
Sızır Şelalesi, Gemerek ilçesine bağlı Sızır beldesine yaklaşık 1 km mesafededir ve Göksu Çayı üzerinde yer almaktadır. Bu alan doğa yürüyüşleri için ideal bir yerdir ve çevresinde çay bahçesi ve alabalık restoranı gibi tesisler bulunmaktadır.
Halk İnanışları ve Kültürel Miras
Gemerek ve çevresi, zengin halk kültürüne sahiptir. Bölgede Yoğurt Bayramı, Bulgur Çekimi, Halillelle Oyunu, Yüzerlik, Firik gibi geleneksel etkinlikler bulunmaktadır. Ayrıca Gemerek'in kuruluş efsanesi de ilginçtir. Bu efsaneye göre, yeni kurulan Gemerek kasabasında cadı benzeri bir yaratık halkı rahatsız etmekte, ancak bir cesur kadın tarafından bu yaratık mağlup edilir ve kasaba halkı bu efsaneyi hatırlar.
Gemerek, halk kültürü araştırmaları açısından da önemlidir. 1970'li yıllarda Mehmet Güner Demiray tarafından Gemerek'in halk kültürü üzerine bir dizi derleme ve araştırma yazısı kaleme alınmıştır. Bu yazılarda Gemerek'in yöresel kültürü, gelenekleri, atasözleri, söylentileri, fıkraları, halk hekimliği gibi pek çok konu ele alınmıştır.
Gemerek, tarihi, coğrafi ve kültürel zenginlikleriyle önemli bir ilçe olarak Sivas'ın ve Türkiye'nin kıymetli bölgelerinden biridir.
