İlçenin bucak merkezi, başlangıçta Ovabaşı (eski adıyla Metina) köyünde bulunuyordu, ancak 1925 yılında günümüzdeki konumuna taşınmıştır. 1953 yılında ise bucak statüsü sona erdirilip ilçe olarak ayrılmış ve Mardin İli'ne bağlanmıştır.
Ömerli'nin Eskiçağ Tarihi ve Önemi
Ömerli ilçesinin Eskiçağ dönemindeki tarihini anlamak için elimizde sınırlı bilgi bulunmaktadır ve mevcut bilgiler de eksik ve çarpıktır. Mardin İli, Ömerli İlçesi ve çevresinde bilimsel arkeolojik çalışmalar oldukça az yapılmıştır. Ancak Ömerli İlçesi'nde yapılan çalışmalar, ilçe merkezi (eski adı Maserti), Yaylatepe (Hırbatok), Göllü, İkipınar ve Beşikkaya (Fatit) köylerinde bazı arkeolojik yüzey verileri bulunduğunu göstermektedir.
Ömerli ve çevresi, Eskiçağ'da "Yukarı Mezopotamya" olarak adlandırılan bölge sınırları içinde yer almaktadır. Asur öncesi döneme ait bilgilere ulaşmak arkeolojik arazi çalışmaları olmadan zordur. Ancak Asur yazılı kaynaklarında, bölgenin Asur egemenliği altında olduğuna dair belirtiler bulunmaktadır.
Persler döneminde Ömerli, Persopolis'e bağlı bir merkez olarak kabul edilmektedir, ancak bu döneme ait çok az arkeolojik veri bulunmaktadır.
Roma Dönemi ve Ömerli'nin Rolü
Roma dönemi, Ömerli ve çevresi için önemli bir tarihsel dönemdir. Roma dönemine ait kaynaklarda "Masion Dağı" olarak geçen yer, Mardin-Midyat Havzası'na işaret etmektedir. Bu havza içinde bulunan en önemli Roma yerleşimi Fafit yani Beşikkaya Köyü'dür. Bu köyde halk arasında "Darius'un Kalesi" olarak bilinen bir yapı bulunmaktadır. Bölge, Roma-Sasani askeri mücadelesi için stratejik bir konumda olduğundan, Ömerli'nin Geç Roma döneminde de önemli bir Doğu Roma sınır bölgesi olduğu düşünülebilir. Ancak bu döneme ait çok az yazılı belge bulunmaktadır.
Erken Bizans Dönemi ve Etnik Çeşitlilik
Erken Bizans döneminde, Ömerli ve çevresindeki etnik kimlikler oldukça çeşitlilik göstermekteydi. İ.S. 589 yılında bu bölgede Aramii, Nasturi, Keldani ve Mahalmi toplulukların yaşadığına dair belgeler bulunmaktadır. Bu cemaat, İ.S. 1609 yılında Müslümanlığı kabul ettiği rivayet edilmektedir. Bu dönemde bölgedeki etnik ve dinsel çeşitliliğin izleri günümüze kadar sürmektedir.
İlçe merkezinde en sağlam Eskiçağ'a ait yapı Süryani Kadim Mor Circus Kilisesi'dir. Ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmese de, bu kilise günümüzde restore edilmiş ve ibadete açılmıştır.
Sonuç
Ömerli, tarihsel olarak çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve etnik olarak zengin bir geçmişe sahip bir ilçedir. Eskiçağ döneminden bu yana bu bölgede yaşayan farklı etnik grupların ve kültürlerin izleri günümüze kadar gelmiştir. Özellikle Roma dönemi ve Erken Bizans döneminde bu bölge stratejik bir öneme sahipti. Bu zengin tarih ve kültürel mirası anlamak için daha fazla araştırma ve çalışma gerekmektedir.
