Tarihçe
Pazaryolu'nun tarihi adı Norgah veya Norkah olarak geçmektedir. Bu isim, Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba'da "Norakalaki" olarak anılan bir yerleşimin Türkçe versiyonu gibi görünmektedir. Norakalaki veya Norgah adı, "nor/nora" (yeni) ve "kalaki" (şehir) kelimelerinin birleşiminden oluşur ve "yeni şehir" anlamına gelir.
Pazaryolu'nun geçmişi Gürcü idaresi altında başlar, ve bu idare altında uzun bir süre varlığını sürdürür. 14. yüzyılda Gürcistan'ı işgal etmeye çalışan Türkmen beyi Azat Musa, Gürcü Cakeli hanedanından I. Beka Cakeli'nin oğlu Sargis tarafından burada yenilgiye uğratılmıştır. Osmanlılar ise Pazaryolu'nu 16. yüzyılın başlarında Gürcülerden ele geçirmiştir.
- yüzyılda Pazaryolu'nda sadece Müslüman nüfus yaşamaktadır. 1835 yılında yapılan bir nüfus sayımında 150 Müslüman erkek tespit edilmiştir. 1896 yılında İspir kazasının bir nahiyesi olan Norgah'a bağlı 63 köy bulunmaktaydı ve bu nahiye merkezinde 398 erkek nüfusu vardı.
24 Şubat 1916'da Ruslar ilçeyi ele geçirdi, ancak 7 Kasım 1917'deki Bolşevik İhtilali'nin ardından Rus cephelerinin çözülmesi sonucu Ermeniler bölgede yerleşti ve çatışmalara neden oldu. 25 Şubat 1918'de Pazaryolu Milli Kurtuluşunu gerçekleştirdi ve Türk idaresine geçti.
Tarihi Kalıntılar
Pazaryolu'nda, Orta Norgah olarak bilinen yerleşim yakınında, harç kullanılarak inşa edilmiş ve az kalıntısı günümüze ulaşmış olan bir kale bulunmaktadır. Bu kalenin, Gürcü hükümdarı I. Beka Cakeli'nin oğlu Sragis tarafından Azat Musa'yı yenerek ele geçirildiği kale olduğu tahmin edilmektedir.
Pazaryolu, tarihi ve kültürel açıdan zengin bir geçmişe sahiptir ve bu tarihî mirasıyla dikkat çeker.
