Sırasıyla Medler, Persler, Partlar, Roma ve Bizans İmparatorluğu'nun yönetiminde bulunmuştur. Ancak en önemli dönüşüm, 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi sonucu Selçuklu Hanedanı'nın, ardından Akkoyunlular ve Karakoyunlular'ın egemenliği altına girmesiyle gerçekleşmiştir.
1514 yılında Çaldıran Muharebesi'nde Osmanlı İmparatorluğu'na katılarak Türk egemenliğine geçmiştir. 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte TBMM tarafından onaylanarak Varto adını alarak ilçe statüsü kazanmıştır.
Coğrafya Varto ilçesi, Muş ilinin kuzeybatısında konumlanmıştır ve kuzeyde Erzurum ili ile Hınıs ve Tekman ilçeleri, batıda Bingöl ilinin Solhan ve Karlıova ilçeleri, doğuda Muş ilinin Bulanık ilçesi, güneyde ise Merkez ilçesi ile çevrilidir. İlçenin yüzölçümü 1418 km²'yi kaplar, bu da Muş ilinin yüzölçümünün %17,3'ünü oluşturur.
Varto ilçesi, büyük ölçüde dağlık bir araziye sahiptir ve Muş ilinin en yüksek bölgelerinden birini içine alır. İlçenin kuzeyini Bingöl Dağları'nın uzantıları çevreler ve rakım, bu bölgelerde 3000 metreyi, Akdoğan ve Şerafettin Dağları'nın uzantılarına doğru ise 2300 metreyi aşar.
İlçe toprakları, Murat Nehri, Bingöl Çayı ve bu iki nehrin kolları tarafından derin vadilerle parçalanmıştır. Murat Irmağı, doğudan ilçeye girer ve doğu-batı doğrultusunda ilçenin doğal sınırını oluşturur. Kayalıdere köyünün batısında Bingöl Suyu'nu alır ve güneye yönelerek ilçeyi terk eder. Ayrıca ilçenin doğusunda Akdoğan Gölü bulunur ve bu gölün hemen güneyinde Küçük Hamurpert Gölü yer alır.
Varto ilçe merkezi ve birçok köy, deprem fay hattı üzerinde bulunur. İlçe, özellikle 1966 yılında yaşanan büyük deprem nedeniyle önemli nüfus kayıpları yaşamıştır. 1966 Varto depremi, 2.118 kişinin hayatını kaybettiği bir felaket olarak kayıtlara geçmiştir. Bu deprem aynı zamanda Varto merkezi ve köylerindeki binaların büyük bir kısmının yıkılmasına ve göçe neden olmuştur.
Varto ilçesinde toplam 93 köy bulunmaktadır. İlçede tarım, Muş ilinin genelinde olduğu gibi halkın ana geçim kaynağıdır. Buğday başta olmak üzere tahıl ürünleri önemlidir ve elma ile armut üretimi de dikkate değerdir. Ayrıca, hayvancılık Varto'da gelişmiştir ve koyun ile kıl keçisi yetiştiriciliği bakımından Muş'un Merkez ilçesinden sonra ikinci önemli ilçesidir.
Varto'nun tarih ve coğrafyası, bu bölgenin zengin kültürel mirası ve doğal güzellikleriyle birleşerek bu ilçeyi önemli bir yer haline getirir.
