Bu göl, Kemerlidağ yamacından kopan kalker bloklarının Tortum Çayı'nın önünü kapatması sonucu yaklaşık 50 metre yükseklikten düşen suların oluşturduğu büyüleyici Tortum Şelalesi ile tanınır.
Tortum Gölü, heyelan setinin arkasında yer alır ve 8 km² büyüklüğünde, genişliği 100 m ile 1000 m arasında değişen bir alanı kaplar. Gölün denizden yüksekliği 1000 m'dir ve derinliği yaklaşık 100 m'yi bulur. Gölün hacmi ise etkileyici bir şekilde 57.6 hm³'tür.
Gölün güney kısmı, Türkiye'de nadir bulunan dört tür akbabanın yaşadığı bir kuş cenneti haline gelmiştir. Aynı zamanda göl, kafes yöntemi ile kültür balıkçılığı için kullanılmaktadır ve çevresi, insanlar için keyifli bir mesire yeri olarak hizmet vermektedir.
1960 yılında inşa edilen 26 MW gücündeki Tortum Barajı, göl sularını kullanarak elektrik üretirken, 1971-72 yıllarında gölün üzerine yapılan bir bentle göl baraja dönüştürülmüştür. Gölde hem baraja hem de şelaleye su sağlama amacıyla suyun akışı kontrol edilmektedir.
Tortum çayı, heyelan seti ile birlikte yön değiştirmiştir. Heyelan setini aşan sular, Tev Deresi'nden gelen sularla birleşir. Yeni açılan dar boğaz vadisi, 600 m uzunluğundadır ve ardından çayın eski yatağına döner. Gölün derinliği farklı iki çukurluktan oluşur: Üst kısımdaki çukur 75 m derinliğindedir, alt taraftaki çukur ise 95 m derinliktedir. Bu iki çukuru 39 m derinliğindeki su altı eşiği ayırır. Her yıl çay tarafından göle 2,5 milyon m³ sedimantasyon malzemesi taşınarak, gölün dibinin dolmasına neden olur. 1947-2010 yılları arasında çayın taşıdığı malzemelerle oluşan delta, göl içine doğru 941 m ilerlemiştir. Tortum Gölü, doğanın büyüleyici bir sanat eseri ve Erzurum'un doğal güzelliklerinden sadece biri olarak bilinir.
