Ahlat, Türk-İslam tarihinin önemli merkezleri arasında sayılmaktadır. Ahlat’ın tarihteki önemi şu nedenlerle ortaya çıkmaktadır:
- Ahlat ,1071 yılında Türklere Anadolu'nun kapılarını açan Malazgirt Savaşı sırasında Sultan Alparslan'ın karargâhının bulunduğu yer olarak bilinmektedir. Bu zaferden sonra Anadolu’ya gelen Türkmen boyları Ahlat’ta yerleşmiş ve buradan batıya yayılmışlardır. Ahlat, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kuruluşunda önemli rol oynamıştır.
- Ahlat, Selçuklu döneminde büyük bir medeniyet gelişmesi yaşamıştır. Şehirde ilim, sanat, mimari ve ticaret alanlarında büyük bir canlılık görülmüştür. Şehirde kurulan medreselerde çok sayıda alim yetişmiş, şehirdeki camiler, kümbetler, türbeler ve hanlar ise Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerini oluşturmuştur. Ahlat’taki mezar âbideleri ise Türk-İslam sanatının en değerli eserleri arasında yer almaktadır.
- Ahlat, Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey’in babası Ertuğrul Gazi’nin doğduğu yer olduğundan Osmanlı Devleti’nde “Ata şehir” olarak anılmıştır. Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah da Ahlat’ta ölmüş ve burada defnedilmiştir. Ahlat, Osmanlı Devleti’nin kökenleriyle yakından ilgilidir.
- Ahlat, 13. ve 14. yüzyıllarda bilimi, dini, kültürü, sanatı, Sufizmi ve zühdü teşvik etmiş ve bunun için "Kubbetül İslam" unvanını almıştır. Bu unvan, şehrin İslam dünyasındaki saygınlığını göstermektedir. Şehirde yaşamış olan Ahmed-i Hani, Necmeddin Razi, Muhyiddin Arabi gibi isimler İslam düşünce tarihinde önemli yer tutmaktadır.