Denilebilir ki İslam filozofları arasında en fazla etki bırakmış olanı Suhrewerdî'dir. Düşünceleri ve felsefesi ile kendisinden sonraki birçok Müslüman veya Avrupalı filozofa yol açmıştır. Felsefesi incelendiğinde ardıllarının ondan bir hayli ilham aldığı gerçeği ile yüz yüze kalıyoruz. Onun felsefesi aynı zamanda bir ekoldür. 'İşrakî felsefe' veya 'işrakîyyun' olarak bilinen felsefi ekolün kurucusudur Suhrewerdî.
Adı Yahya b. Hebeş-i Emirek'tir. Künyesi Şeyh Şihabuddin Ebu'l Fütuh Yahya b. Habeş-i Emirek Surewerdi-yi Maktul'dür. Pek çok ilim dalının kurucusu olduğu ve de karanlıkta kalmış gerçekleri aydınlığa kavuşturduğu için ona 'Kapıları Açanların Babası' anlamına gelen 'Ebu'l Fütuh' lakabı verilmiştir. Ve yine yaşadığı dönemde emsalsiz ve de paha biçilemez bir şahsiyet olduğu için ona dinin yıldızı anlamına gelen 'Şihabuddin' lakabı da verilmiştir. Öldürüldüğü için de künyesine 'maktül' sıfatı eklenmiştir. Fakat o daha çok Suhrewerdî olarak tanınmıştır ve bu isim de doğduğu yer olan Suhrewerd'den alınmıştır. Suhrewerd bugün İran'da; Zencan'a bağlı, Tebriz ile Tahran arasında küçük bir yerleşim yeridir.
Suhrewerdî bilge bir ailedendir. Örneğin amcası meşhur Abdülkadir Suhrewerdî'dir. Babası kadı idi ve Suhrewerdî daha altı aylık iken uğradığı iftiradan ötürü idam edilmişti. Keza Fatih Sultan Mehmet'in hocası olan Akşemseddin, Suhrewerdî'nin torunudur. Akşemseddin, Suhrewerdî'nin oğlu olan Hamza Suhrewerdî'nin oğludur. Suhrewerdî'nin doğum tarihi ile ilgili farklı zamanlar gösterilir kaynaklarda fakat ekseriyet ile yaşamı 1115-1191 tarihleri arasıda kabul edilir. O da babası gibi zamanın hükümdarları tarafından öldürülmüştür. Va fakat onu öldürten meşhur Kürt komutan ve devlet adamı Selahaddin-i Kurdî'dir.
Suhrewerdî işrakî (aydınlanma) olarak adlandırılan ve kurucusunun kendisi olduğu yeni bir ekol kurmuştur. Bu ekol daha sonra Avrupalı ve Ortadoğulu pek çok filozofu etkilemiştir. Sözgelimi H. Bergson, Entüisyonizm olarak bilinen sezgici felsefesini Suhrewerdî'den ilham ile kurmuş ve geliştirmiştir. (Çağdaş filozof M. Heidegger'in ziyaretine gelen bir felsefeci dostu 'senin ontoloji görüşlerini daha önce ifade eden biri var' der, Heidegger 'kimdir?' diye sorunca 'ünlü Müslüman filozof Suhrewedî' cevabını alır. ç.n.) Suhrewerdî ardıllarını etkilediği gibi öncüllerinden de etkilenmiştir. Özellikle de Zerdeşt ve Mazdek'ten etkilenmiştir. Biliyoruz ki Suhrewerdî'nin felsefesinin temelinde aydınlık kavramı vardır, bu şekilde kavramsallaştırılmıştır. O bu kavramı Zerdeşt'ten almış ve bu kavram ile felsefesini başlatmıştır. Suhrewerdî'ye göre insan düşünce ile, bilinç ile hakikate ulaşamaz. Hakikatin ilmine ulaşabilmek için sezgiye ve ilhama ihtiyaç vardır. İnsan, sezgi ile ve ilham yolu ile hakikati keşf eder. Keşif ehli gönlünü açık ve temiz tuttuğu sürece anlam alemine girer ve aydınlığa ulaşır. Suhrewerdî, aydınlığı hakikatin cevheri olarak kabul eder. Buna göre insan aydınlık/aydınlanma vesilesi ile doğruya ulaşır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi Suhrewerdî'ye göre hakikate bilişsel ve zihinsel (kogntif) bir deneyim ile ulaşamayız. Hakikatin anlaşılabilmesi için insanın, içindeki kıvılcımı yakalaması ve peşinden gitmesi gerekmektedir.
Suhrewerdî beden ve ruhun farklılığına inanır. Karanlık bedeni, aydınlık da ruhu sembolize eder. Ruh maneviyat ile gelişir. Beden oruç ile ve uykusuzluk ile terbiye edilmelidir ki ruha manevi alemler açılabilsin, ruh maneviyat ile ilişki kurabilsin.
Suhrewerdî, rasyonel ve sezgisel düşünceyi de bir şekilde bir araya getirmiştir. Ona göre rasyonel düşünce önemlidir fakat bu, tek başına bizleri varlığın derinliklerine ulaştıramaz. Çünkü varlık, bizim sınırlı bilgilerimizden çok daha büyüktür. Bu yüzden bilişsel bir deneyim ile ulaşamadığımız hakikatlere ancak sezgisel bir kabiliyet ve deneyim ile ulaşabiliriz.
Surewerdî'nin ardından pek çok şey söylenebilir. Çünkü o ardında pek çok eser bırakmıştır. Bu eserlerden birkaçını dahi kısaca anlatmaya yeltensek konu bir hayli uzayacak. Bu yüzden kaleme aldığı eserlerinden bir kısmının ismini zikretmekle yetineceğiz. Filozof hakkında bilgilere ve kaynaklara ulaşmak isteyen herkes bunlara çok kolay bir şekilde ulaşabilir. Bu yazımın, bu büyük Kürd filozofu olan Surewerdî için bir iade-i itibar vesilesi olmasını temenni ediyorum.
Suhrewerdî, dolu dolu yaşamına yüz iki eser sığdırmıştır. Bunlardan yirmi dört tanesi kayıptır.
ESERLERİN BİR KISMI :
1- Aqilê sorx 2- Allamul xuda we aqîdetu ehlî tuqa 3- Bostanul qulûb 4- El elwahul imadiyye 5- Heyakilû'n nûr 6-Fi Haleti't-Tufûliyye 7- Hikmetu'l-İşraq 8- Istilahatu't-Tasavvuf 9- Qissatu'l-Xurbeti'l-Xarbiyye 10- Kitabu'l-Lemehat 11- Kitabu't-Telvîhat 12-Lugat-i Mûran 13- el-Meşari' ve'l-Mutarahat 14- el-Muqavemat 15- Pertev-Name 16- Risale-i avazi per-i Cebraîl 17- Risale Fi İ'tiqadi'l-Hukema18-Risaletu'l-İbrac 19- Risale Mûnisu'l-Uşşak 20- Risale-i Safîr-i Sîmurg 21-Risale -i Yezdan-i Şinaht 22-Rûzi Ba Cemaati Sûfiyan 23- Terceme-i Risaletu't-Tayr 24-el-Ecvibetü's-Sühreverdîyye 25- el-Erbeûn el-İdrîsiyye 26- Cezzabu'l-Kulûb 27- Divanu's-Sühreverdîyye 28-Divanu's-Sühreverdîyye 29-Havassu'l-Hurûf 30- el-Hikem fi Hurûfi'l-Mu'cem 31- Hikmetu'n-Nasik fi'l-Menasik 32- Kava'idu'l-Hikmiyye 33- Kavanînu'l-Hakaik 34- el-Kelimatu'z-Zevkiyye ve'n-Nuketu'ş-Şevkiyye 35- Keşfu'l-GÛta li İhvani's-Safa 36- Kitabu'l-Fütüvve 37- Külliyyat-Û Sühreverdîye 38- el-Lahutiyye fi Envari'l-Melekûtiyye 39- Makamatu's-Sûfiyye 40- Me'aricu'l-Elbab fî Keşfi Müdaveleti'l-Efrad ve'l-Aktab 41- Menyelu'l-İs'af ve'l-İs'ad fi Tahmîsi Banet Su'ad 42- Mesail Se'eleha Ba'du Eimmeti Hurasan Li'ş-Şeyh es-Sühreverdî 43- Münacat-Û Şihabeddin-i Sühreverdiyye 44- er-Rahîku'l-Mahtûm 45- Risale Der Tarîk-i Sülûk 46- Risale fi'l-Cism ve'l-Hareke ve'r-Rubûbiyye ve'l-Me'ad ve'l-Vahy ve'l-İlham 47- Risale fî Fakr ve Meka'idu'n-Nefs 48- Risale fi'l-Hikme 49- Risale fî Hudûdi'l-Hukema 50- Risale fi Şerhi'l-Fakr 51- Risale fi't-Tasavvuf 52- Risale fî Tecrîd 53- Risale fî Vasfi'l-Ukûl 54- Risale fi Zemmi'd-Dünya ve Medhiİ'l-Fakr 55- Risaletu'l-Hairi'l-Vacid ile's-Sairi'l-Macid 56- Risaletu'l-Halva 57- SÛfatu'l-Halveti ve Adabiha 58- Şeceretu'l-Fütüvve li Ehli'l-Mürüvve 59- Şerhu Esmai'l-Erbeîni'l-İdrîsiyye 60- Şerhu Makamati's-Sûfiyye 61- Tahmîsu'l-Burde 62- Tefsîru Sûreti'r-Rûm 63- et-Tenkihat fi Usûli'l-Fûkh 64- el-Varidat ve't-Takdîsat 65- El-Vasaya li Yahya bin Habeş es-Sühreverdî.
